Est una die nòdida istituida dae su Cussìgiu Regionale de sa Sardigna cun sa Lege Regionale de su 14 mese de Cabudanni 1993, n° 44, chi dd’aiat postu su nòmine “Die de su Pòpulu Sardu”.
Su 28 de Abrile de su 1794, is sardos che bogaiant su visurei Vincenzo Balbiano e is impiegados de su regnu sabàudu.
Pro cumprèndere mègius custu cantu de istòria tocat a torrare unu pagheddu a coa in su tempus cando in su 1713 is ispagnolos, pustis de is gherras de sutzessione chi aiant insambenadu totu s’Europa, lassaiant s’Ìsula. A is ispagnolos afatanant is austrìacos a primìtziu e pustis unas cantu annos is ducas de Savoja: issos a s’ora guvernaiant su Piemonte e, cunforma a su tratadu de paghe (o baratu de gherra) su 1720 nde essint re de Sardigna, mancari a mala gana, proite ca sa punna issoro fiat de pigare sa Sitzìlia. Su 2 de su mese de Cabudanni de su matessi annu is nòbiles sardos e is citades prus mannas giurant fidelidade a Vitòriu Amedeu II, duca de Savoja e re de Sardigna.
Is Savoja no aiant bòfidu mudare is costumàntzias de su guvernu sardu: aici cummente ddas aiant assetiadas is Ispagnolos issos ddas mantenent, ma a s’imbesse de is Ispagnolos, non boliant lassare autonomia peruna a is isulanos e difatis aiant catzadu totus in natzionales dae is incàrrigos pùblicos.
Ddoe fiat su Parlamentu Sardu a rapresentàntzia de is nòbiles, de nòbiles, de is majores, de is citades e de su cleru (is tres istamentos) chi sa corona ispagnola cunvocaiat a su mancu ònnia 10 annos pro resonare de is problemas, annoare is polìticas e presentare solutziones a su re. Is Savoja non ddu cunvocaiant mai e custu fatu cajonaiat grandu iscuntentesa intre de is sardos, iscuntentesa chi s’ismanniaiat a su prus e prus peri totu su sèculu.
Su 1700 fiat su sèculu de sa Rivolutzione Frantzesa puru, chi aiat mudadu s’assètiu polìticu de s’Europa in su totus. Pustis de sa derruta de sa monarchia frantzesa, sa Frantza rivolutzionària decrarat gherra a totu is natziones prus manna de su Continente.
S’efetu frantzesu lompet in Sardigna, pro more de is ideas rivolutzionàrias ispainende-si a un’atza e finas cun s’esèrtzitu frantzesu chi chircat de pigare s’Ìsula a s’àtera atza. Isbarcant me in s’ìsula de S. Perdu me in ue decrarant Repùblica, chircant de pigare La Maddalena e isbarcant me in su Poetu de Cuartu ma un’esèrtzitu finantziadu dae is nòbiles e su cleru sardu resesset a parare fronte binchende-ddos e torrende-ddos a mare. Is sardos tando, chi fiant finas arròschidos de sufrire sa polìtica e s’economia sabàuda, pigant coro e sende chi aiant finas sarvadu a su domìniu piemontesu, intregant unas cantu – 5 in su totus – domandas a su re Vitòriu Amedeu III pro megiorare su guvernu de s’Ìsula.
Is de prus de importu fiant duas:
– torrare a cunvocare su Parlamentu a manera regulare;
– lassare a is sardos is incàrrigos de guvernu me in s’Ìsula.
Su re aiat refudadu in su totus e in Sardigna aiant cumintzadu a si che pesare is chèscias de rivolutzione.
Sa rebellia prus manna isciopat in Casteddu su 28 de abrile de su 1794: is sardos che bogant a is piemontesos dae Casteddu de susu e dae is àteros bighinados de sa Citade e ddus fortzant a s’imbarcare e a lassare sa Sardigna. Su pòpulu in su totu aiat pigadu parte. Cussa die dda remonat s’istòria che “sa die de sa ciapa”.
Curiosidade: is casteddajos pro seberare is sardos dae is istràngios, me in s’ora de s’avolotu, naraiant a is chi ddis agataiant a in antis “Nara Cìxiri”. Is chi non fiant bonos a nàrrere sa “x”, sa lìtera “scèscia” de s’alfabetu sardu, ddus trubaiant a portu pro ddus imbarcare.
Sa rivolutzione Sarda, de pagu dura, proite ca in pagu tempus su regime sabàudu fiat torradu a guvernare in Casteddu, aiat trasinadu puru a su mundu de sa masserìtzia contras de is barones sardos chi teniat sa neghe de àere “apretadu s’isprone a su pòberu ronzinu” (cummente aiat iscritu Frantziscu Ignàtziu Mannu in “Procurade Moderare”, s’innu de su patriotu sardu contra a is feudatàrios) pro torrare contu a su chi pediat sa monarchia piemontesa, ponende tassas tropu artas a is massajos chi non si nde podiant campare prus.
Articulu iscritu dae Enrico Putzolu
Pinturas de Manuelle Mureddu – art e Jean Claudio Vinci
Leave a Reply